Inhoudsopgave

Bossche Jerusalemvaarders en tachtig weddenschappen (3)

Dr. G.C.M. van Dijck


27. Ockers, Cornelis: In de loterij van 1521 werd deelgenomen door Cornelis Ockers uit Zierikzee "pelgrum van Jherusalem".213

28. Pelgrom, Mr. Henrick: Deze zoon van de goudsmid Gerit Pelgrom en van Christijn van den Vosberch zou volgens een zestiende-eeuws handschrift naar Jerusalem zijn geweest. Dat zou hij gedaan hebben samen met hertog Adolf van Gelre in 1470.214 Henrick was getrouwd met Elisabeth Jan Peter Wytmers en zij hadden acht kinderen.
N.B.: Aangezien de familie Pelgrom een jacobsschelp in het familiewapen voert, zal de naamsontlening aan Compostella en niet aan Jerusalem te danken zijn geweest.

29. Pels, Dirk Peter: Hij was de zoon van Dirk en van Heilwich Dirks Marcelis die Rode215 en wilde ook naar Rome reizen in 1477-1478. Aanvankelijk wilde hij in een klooster intreden, in 1464-1465, maar wellicht is dat niet doorgegaan.216 In 1489 maakte hij kenbaar naar Jerusalem te willen gaan: zijn verwant Dirk Arndsz. Pels beloofde hem daarvoor 47 rijnsgulden op 13 maart 1489.217 Aangezien het bij deze ene belofte bleef, is het niet zeker dat Dirk inderdaad op reis is gegaan.

30. Raet, Elias die: De uit 's-Hertogenbosch afkomstige Elias die Raet, woonachtig te Amsterdam, maakte in 1624 een reis naar Jerusalem. Hij was echter niet op bedevaart, want van hem werd aldaar geschreven dat hij was een "hereticus perversus et induratus" (een slechte en geharde afvallige).218
Elias de Raet trouwde op 25 september 1601 met de ossenweidersdochter Jenne Adriaens Vloots uit Haarlem en vestigde zich eerst te Hamburg en vervolgens te Amsterdam, waar tot in 1619 kinderen uit huwelijk werden gedoopt. Hij was een zoon van Aerdt Elias Roeloffs de Raet en van Ermgardt mr. Wouter Baudewijns.219
213.GAH, OSA 1377.
214.A.H.P. van den Bichelaer, Het notariaat in Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch tijdens de Late Middeleeuwen (1306-1531). Een prosopografisch, diplomatisch en rechtshistorisch onderzoek (Amsterdam, 1998), bijlage I, no. 309.
215.GAH, R 1247, f 181.
216.GAH, R 1234, f 103.
217.GAH, R 1258, f 42.
218.Willibrord Lampen O.F.M., 'Hollandsche Jerusalemvaarders in vroeger eeuwen', Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom Haarlem, XLV (1928) 277.
219.GAH, N 2663, f 435, 5 juli 1610. A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, alsmede hunne eigenaars en bewoners in vroegere eeuwen. Aanteekeningen uit de Bossche schepenprotocollen, loopende van 1500-1810 (3 dln.; 's-Hertogenbosch, [1911-1914]) II, 11, 12. Oscar Gelderblom, Zuid-Nederlandse kooplieden en de opkomst van de Amsterdamse stapelmarkt ( 1578-1630) (Hilversum, 2000) 312. - Aanvulling van Leo Adriaenssen.
31. Rose, Laurentius: Afkomstig uit Lier. Gezworene van de Broederschap van 1585 tot aan zijn dood op 1 juni 1606. Tevens kanunnik en vicedeken te Oirschot. Vermeld als „miles Hierosolomytanus”.220 Zijn testament dateerde ook uit 1606. Uit zijn nalatenschap werd een gasthuis te Oirschot gesticht in 1608.221

32. Strick, Goeyaerd: Volgens Albertus Cuperinus222 kwam Goeyaerd Strick op 8 februari 1547 oude stijl (= 1548) "gesont welvarende" terug uit Jerusalem, vergezeld van de priester Anthonis van den Eeckhout. Er leefden in 1547 meerdere personen met deze voor- en achternaam, zodat identificatie niet mogelijk is.

33. Tephelen, Adam van: Priester, doctor in de rechten, werd ridder van het Heilig Land genoemd op 10 september 1555.223 Op 14 juni 1553 verklaarde hij uit Leuven iemand te machtigen in verband met zijn voorgenomen reis naar Jerusalem.223 Hij maakte de reis tussen die twee data.
Vermoedelijk was hij een zoon van mr. Leonard van Teeffelen, natuurlijke zoon van de priester mr. Adam van Teeffelen (en van Maria, de dienstmaagd van zijn collega-notaris Johannes van Rijsingen), zoon van Udo van Teeffelen en van Katharijn N. uit Helmond. Zijn oma werd als weduwe begijn te Roermond. Deze Van Teeffelens voerden een eenvoudige dwarsbalk in hun wapen.

34. Vladeracken, Gerardus van224: Lid van 29 maart 1552 tot zijn dood op 30 maart 1566, vermeld als Jerusalemridder, tevens gezworen lid van de Broederschap (Zwanenbroeder) en heer van Geffen.225 Hij was ook senator van de stad. Zijn ouders waren mr. Johan van Vladeracken, heer van Geffen, en Anna van der Aa, dochter van Jan van der Aa, heer van Bokhoven. Gerard was getrouwd met Cornelia Oem van Bokhoven, erfdochter van de Nemelaer (overleden in 1543) en vervolgens met Maria van den Wyngaerd, dochter van Jan en van Elisabeth Heym.
Hij had uit zijn eerste huwelijk vier en uit zijn tweede huwelijk een kind:
220.Archief Illustere Lieve Vrouwe-broederschap, inv. 57, f 40 en 49, anno 1606.
221.J.G.M. Sanders, Inventaris van het archief van het kapittel van Oirschot (1261) 1328-1811 (2 dln.; 's-Hertogenbosch, 1994) I, 22.
222.Albertus Cuperinus, 'Die chronick vander vermaerder ende vromer stadt van Tsertogenbosch, in corte van Henricus die eerste, Hertoge van Brabant, tot Philippus van Oestenryck, Coninc van Engelant ende Hertoge van Brabant', in: C.R. Hermans, Verzameling van kronyken betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch, 1846) 126.
223.GAH, R 1367, f 466v.
224.Anton Schuttelaars, Heren van de raad. Bestuurlijke elite van 's-Hertogenbosch in de stedelijke samenleving, 1500-1580 (Nijmegen, 1998) 480.
225.Archief Illustere Lieve Vrouwebroederschap inv. 49, anno 1565. Van Sasse van Ysselt, De voornaame huizen, III, 314.
1.Jehan van Vladeracken226, heer van Geffen, ambtman van de Bommeler- en Tielerwaard, gehuwd met Margriet van Merthem alias Van Essensteyn.
2.Margaretha van Vladeracken.
3.Nicolaes van Vladeracken, in 1579 bevelhebber van het kasteel van Hedel.227
4.Gerard van Vladeracken, gehuwd met Ysabeau van Stakenbroeck.
5.Joost van Vladeracken woonde op het slot te Nuland en stierf in 1579 of 1580. Hij was gehuwd met Johanna van Malsen.228
Daarnaast had hij een bastaardzoon Christophorus Vladeraccus († 1601), de bekende humanist. 229

35. Want, Jan: Deze Bossche dominicaan bezocht in het begin van de zestiende eeuw Jerusalem en legde zijn reisverhaal vast in 1519. In 1538 was hij bakmeester van de dominicanen.230 Want overleed in 1558, hetgeen inhoudt dat hij op jonge leeftijd de reis heeft ondernomen. Het reisverhaal berust te Tilburg in de universiteitsbibliotheek. Deze reis werd gefinancierd door het echtpaar Hendrik Hermans Prouninck van Deventer en Cathalijn Nicolaes van der Staecke.231 In 1521-1523 nam hij deel aan de stadsloterij, samen met zijn ouders Steven Henricx Want, bontwerker, en Johanna Simons van Noddevelt, en zijn broers Henrik, Peter, Steven en Goyart en andere leden uit de familie Want232, en wel onder de spreuk: „Brueder Jan Want hadde gerne tgroet lot in zyn hant”. Bij zijn tweede inschrijving luidt zijn spreuk: „Tantum ergo Sacramentum”. De kroniek van zijn reis naar Jerusalem is uitgegeven in 1896 door A.F. van Beurden.233 De familie Want heeft verder geen sociale rol van betekenis gespeeld en is vermoedelijk snel uit de stad verhuisd.

36. Wijck, Gerit van: Zoon van Willem Jacobs van Wijck en van diens tweede vrouw Christijn Stevens van Eckart. Hij kwam uit een groot gezin met elf of dertien kinderen, van wie een zoon Jan franciscaan werd.234 Zelf was Gerit getrouwd met Henrixke Willems van der Velde.235 In 1498 was hij van zijn vrouw gescheiden en voerde een proces tegen haar.236 Hij werd ook wel genoemd „op de Traly”. Hij bereidde zich voor op de Jerusalemreis in 1489. Of hij de reis inderdaad gedaan heeft, is niet bekend.
Van zijn kinderen zijn bekend:
1.Joest van Wijck, vanaf 31 augustus 1512 student te Leuven, waarvoor zijn vader in 1515 nogmaals financieel bijspringt.237
2.Jan Gerits van Wijck.
3.Wilhelma Gerits van Wijck trouwde met Dirk Jans Tielmans en hertrouwde met Jacob Jacobs Kuyper.
Voor de reis naar Jerusalem zijn enkele beloften bekend:
a.Op 9 januari 1489 beloofde Henricus Jans Henricx hem 17 rijnsgulden.238
b.Op 16 oktober 1489 beloofde mr Godfried van Dommelen
226.BHIC, Collectie Cuypers van Velthoven 2953, no. 1, 9 februari 1587. Idem 3198, no. 11, 30 juni 1583. - Leo Adriaenssen.
227.Heymannus Voicht ab AutHeusden, 'Historia rerum Sylvaeducis inde a die IV mensis octobris anni MDLXXVII usque ad diem XXVII julii anni MDLXXXI gestarum', in: C.R. Hermans, Verzameling van kronyken betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch, 1846) 475, 476. - Leo Adriaenssen.
228.GAH, OSA 210, 4 februari 1580; 10 en 11 februari 1580. - Leo Adriaenssen.
229.C.F.X. Smits, De grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch, 1912) 20.
230.GAH, R 412, 1538.
231.S.P. Wolfs O.P., 'Het Bossche Dominicanenklooster', Bossche Bouwstenen, VI (1983) 54.
232.GAH, OSA 3001, f 124, 176.
233.Limburg's Jaarboek, IV (1896) 156 e.v.
234.GAH, R 1223, f 201v, 1452-1453; 1252, f 47vo-48, 1482-1483.
235.GAH, R 1269, f 217v, 1499-1500.
236.Van den Bichelaer, Het notariaat, bijlage 1, no. 386.
237.Schuttelaars, Heren van de Raad, 333.
238.GAH, R 1258. f 100.
 hem 22 rijnsgulden.239
c.Op 15 oktober 1489 beloofde Engelbert Jan Matheuss hem 30 rijnsgulden.240
d.Op 22 december 1489 belooft Ermgard, weduwe van Godefridus Dicbier, hem 80 gouden gulden.241
Na 1489 leeft hij nog: in 1510 was hij schepen en in 1511 deed hij afstand van het lidmaatschap van de kremers. In 1521 overleed hij.242 Dezelfde Gerit van Wijck beging in begin 1494, dus ruim drie jaar na de reis naar Jerusalem, een doodslag op Mathijs Kepken: zijn straf was onder meer een bedevaart naar Sint Jacob van Compostella, die door hem werd doorverkocht aan Rombout Jans van de Vloet, die de bedevaart volbracht.243

Besluit: In totaal maakten minstens 38 pelgrims de reis van 's-Hertogenbosch naar Jerusalem vanuit, van wie De Raet eigenlijk niet als pelgrim, maar als reiziger beschouwd moet worden.
239.GAH, R 1259, f 3.
240.GAH, R 1259, f 287.
241.GAH, R 1259, f 289vo.
242.Schuttelaars, Heren van de Raad, 482.
243.GAH, R 1263, f 356v, 27 februari 1494; f 216, 1 juli 1494. Sasse van Ysselt, De voorname huizen, I, 18 (verkoop helft van een stal, 1520); II, 129 (verkoop van een huis); III, 290 (verkoop van onroerend goed in 1526).

Afkortingen
ARABAlgemeen Rijksarchief Brussel
BHICBrabants Historisch Informatiecentrum
GAHGemeentearchief 's-Hertogenbosch
OSAOud-stadsarchief

De Brabantse Leeuw LVI (2007) 116-119

Bossche Encyclopedie |